Zygmunt Broniewski (1890-1949) – komendant główny Narodowych Sił Zbrojnych

ZYGMUNT BRONIEWSKI urodził się 21 października 1890 r. roku, był najstarszym synem Bohdana Emila – przemysłowca i Eugenii z d. Sataleckiej. Bohdan Ojciec Zygmunta ukończył wydział chemiczny na Politechnice w Wiedniu. Pierwszym miejscem jego pracy była Cukrownia w Zakrzówku, następnie pełnił kierownicze funkcje w innych cukrowniach, był aktywnym działaczem społecznym i gospodarczym w regionie. W 1904 r. kupił majątek w Garbowie, w którym to w następnych latach wybudował cukrownię, która przetrwała dwie wojny światowe, okres PRL, ale w wyniku kompromitujących negocjacji akcesyjnych rządu Leszka Millera, po wejściu Polski do unii europejskiej z przyczyn pozaekonomicznych musiał ulec likwidacji. Bohdan Broniewski zmarł w 1922 r.
Zygmunt Broniewski początkowo uczył się w gimnazjum w Lublinie, jednak po strajku szkolnym w 1905 r. przeniósł się do tzw. Szkoły Lubelskiej – prywatnego gimnazjum, znanego z endeckich inklinacji. W 1906 r. należąc do TG „Sokół” brał udział w akcji łamistrajkowej, kiedy to formacje destrukcyjnej, rewolucyjnej lewicy wywołały fale strajków. Jako jeden z działaczy Sokoła podczas strajku karmił zwierzęta w folwarku ojca i u innych właścicieli kiedy robotnicy folwarczni strajkowali. Socjalistyczny „Kurier” wydrukował artykuł o zajściach w Garbowie, który został napisany na podstawie „relacji naocznych świadków”, którzy stwierdzili, że poseł do Dumy Rosyjskiej Józef Nakonieczny strzelał do strajkujących, ponadto rozkazał swoim „Sokołom” strzelać. „Wśród strzelających znajdował się także „obiecujący młody „Sokół” Broniewski, który miał 150 rubli od ojca, byle tylko nie dopuścił do strajku”. Podobne oszczerstwa zawierała odezwa Lubelskiego Okręgowego Komitetu PPS, rozpowszechniana na wsi lubelskiej w 10 000 egzemplarzach. Strajkujący często organizowali napady na dwory oraz urzędy grabili i niszczyli mienie. W 1908 r. po zdanej maturze Zygmunt studiował z Niemczech (Hohenheim) na Akademii Rolniczej, którą ukończył jako inżynier rolnictwa. W trakcie studiów przez rok odbywał służbę wojskowa w Grodzieńskim Pułku Huzarów. Od 1913 r. do czerwca 1914 r. przebywał na praktykach rolnych w Książkowie Poznańskim.
W lipcu 1914 r. został, po wybuchu I wojny światowej, powołany do armii rosyjskiej w stopniu chorążego zapasowego. Służył w 6 Pułku Dragonów Głuchowskich armii carskiej. Po kursie w Mikołajewskiej Szkole Karabinów w Piotrogrodzie, w okresie od października do grudnia 1915 r., zdał egzamin oficerski i został awansowany do stopnia podporucznika (styczeń 1916 r.), porucznika (kwiecień 1916 r.) i sztabskapitana (lipiec 1916 r.). Po wybuchu rewolucji bolszewickiej wydzielił ze swojego pułku żołnierzy Polaków i przedostał się z nimi do 1 Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, gdzie służył w 3 Pułku Ułanów jako dowódca szwadronu. Po rozwiązaniu 1 Korpusu w czerwcu 1918 r. powrócił do Polski. Następnie w październiku 1918 r. wstąpił ochotniczo do formującego się 3 Pułku Ułanów odrodzonego Wojska Polskiego, w którym został dowódcą. 2 styczniu 1919 r. wyruszył, w ramach Grupy „Bug” pod dowództwem gen. Leona Berbeckiego, na front bolszewicki. W marcu 1919 r. dostał awans na stopień rotmistrza, a 1 czerwca – majora. W październiku 1919 r. został zwolniony do rezerwy, na mocy wniosku reklamacyjnego Ministerstwa Przemysłu i Handlu. W czerwcu 1920 r. ponownie wstąpił jako ochotnik do WP z przydziałem do 3 Pułku Ułanów, gdzie objął dowództwo 2 a następnie 3 Szwadronu. W sierpniu 1920 r. jego pułk rozbił sowiecki batalion piechoty pod Zabłudowem. Na własną prośbę w marcu 1921 r. został zwolniony do rezerwy. Zweryfikowany w stopniu majora kawalerii ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W 1934 r. pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Puławach z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej. Odtąd zajął się administrowaniem majątków ziemskich w Garbowie (który był w 1/4 jego własnością) i Przybysławicach (należał do jego brata Mieczysława). Wkrótce ożenił się ze Stefanią Gerliczówną (nie mieli dzieci). W okresie II RP zajął się pracą w rodzinnym majątku.
Nie wiadomo, czy uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r. Natomiast krótko po zakończeniu działań wojennych wstąpił do tworzącej się wówczas Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy. W 1940 r. objął funkcję komendanta Okręgu Lubelskiego Związku Jaszczurczego. W sierpniu 1942 r. otrzymał awans na podpułkownika. Po utworzeniu Narodowych Sił Zbrojnych we wrześniu 1942 r. został komendantem Okręgu III Lubelskiego, obejmującego 10 komend powiatowych. Przez cały okres okupacji niemieckiej sztab Okręgu mieścił się w jego majątku w Garbowie. Ponadto ze swoich dochodów w znacznym stopniu finansował działalność konspiracyjną. Był zwolennikiem scalenia NSZ z Armią Krajową, umowa scaleniowa została podpisana 7 marca 1944 r., i w nieznanych okolicznościach został nakłoniony przez przeciwną scaleniu część NSZ; której przywódcą był były podkomendny Broniewskiego z 3 Pułku Ułanu – Stanisław Nakoniecznikoff, do dalszej pracy w nie scalonej części NSZ (nazywanej często jako NSZ-ZJ, lub NSZ-OP, NSZ-ONR), przyjmując awans na stopień pułkownika. 24 lipca gen. Tadeusz Jastrzębski ps. „Powała” mianował go dowódcą Grupy Operacyjnej Nr 2 mającej powstać z koncentracji oddziałów partyzanckich z okręgów białostockiego, Mazowsze -Północ, warszawskiego. Do jej sformowania jednak nie doszło z powodu rozpoczęcia ofensywy sowieckiej i szybkiego posuwania się Armii Czerwonej.
W lipcu 1944 r. ofensywa sowiecka zmusiła go do opuszczenia Garbowa. W sierpniu 1944 r. Z. Broniewski otrzymał funkcję Inspektora Obszaru Zachód (pozostającego pod okupacją niemiecką), w ramach której w sierpniu, listopadzie i grudniu 1944 r. przeprowadzał inspekcje różnych oddziałów, m.in. Brygady Świętokrzyskiej NSZ na Kielecczyźnie.
Po zamordowaniu w niewyjaśnionych okolicznościach Stanisława Nakonicznikoffa oraz utracie kontaktu z przybywającym w powstańczej Warszawie gen. „Powałą” 20 października 1944 r. Rada Polityczna NSZ, która była organem zwierzchnim niescalonego NSZ, mianowała go pełniącym obowiązki komendanta głównego, otrzymał także od niej awans na generała brygady NSZ. Po ofensywie sowieckiej w styczniu 1945 r. wydał rozkaz dowódcy Brygady Świętokrzyskiej wymaszerowania na Zachód. Sam natomiast pozostał w kraju, aby kierować pozostałymi oddziałami do walki z polskimi komunistami. Operował w Krakowie, Łodzi oraz okolicach Warszawy. Po powstaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej wydał 5 lipca 1945 r. rozkaz nakazujący czasowe wstrzymanie działalności zbrojnej przez oddziały leśne NSZ. W tym czasie został aresztowany przez NKWD i wywieziony na Syberię jego adiutant Tadeusz Skrzyński ps. „Bończa”. Nowym adiutantem został Tomasz Wolfram ps. „Dominik Grabowski”. Z. Broniewski, sam w zagrożony aresztowaniem przez Urząd Bezpieczeństwa, w sierpniu 1945 r. nielegalnie przedostał się na Zachód, do południowych Niemiec, gdzie stacjonowała Brygada Świętokrzyska, wcielona wkrótce do tworzonych przez amerykanów Kompanii wartowniczych w obozach jenieckich.
Zygmunt Broniewski zameldował się wkrótce (w mundurze majora kawalerii WP) u dowódcy 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa w miejscowości Ancone we Włoszech, którego znał z lat 1919-1920 i zdał mu raport z działalności NSZ w kraju. Po przybyciu do Niemiec objął funkcję dowódcy ośrodka szkoleniowego kompanii wartowniczych, w skład których weszli byli żołnierze Brygady Świętokrzyskiej. Wkrótce jednak zrzekł się dowództwa przygnębiony wiadomością o uwięzieniu żony przez UB. Wyjechał do południowej Francji, gdzie zamieszkał w Lauzerville, majątku administrowanym przez ppłk. Jana Kamieńskiego. Zmarł 23 czerwca 1949 r. załamany fałszywą wiadomością o śmierci żony i został pochowany na cmentarzu w Duran.

Był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy i dwukrotnie Krzyżem Walecznych za wojnę polsko-bolszewicką
1919-1920 r.
Żona Stefania (urodzona w 1901 r. Stojeczynie koło Kraśnika) usiłowała podążyć za nim, lecz aresztowano ją przy próbie przekroczenia granicy. Nie spotkali się już więcej. W śledztwie Stefania nie ujawniła żadnych kontaktów. Przesłuchujący ją UBek napisał: „Melduję, że Kowalska vel. Broniewska generałowa „Bogucka” w czasie przesłuchania odmawia zeznań na temat organizacji NSZ-u i sprawami z tym związanymi, zachowując się przy tym arogancko, chcąc wykazać tym swoją wyższość nad nami jako klasą robotniczą, oświadczając ze pracuje w NSZ-cie od założenia organizacji, oddana jej ideologii i nigdy nie uzna obecnej polityki Rządu Jedności Narodowej za słuszną, a o sojuszu polsko radzieckim wyrażała się źle i mówiąc o armii radzieckiej jako o wrogach swoich. Na pytania stawiane jej nie dawała żadnych danych o organizacji i ludziach z nią związanych, mówiąc że może zginąć, tajemnicę zabierając do domu”. Stefania Broniewska została skazana na 10 lat, choć na mocy amnestii z 1947 r. obniżono jej wyrok do 4 lat. Następnie w niejawnym procesie w 1949 r. „dołożono” kolejne 10. Przesiedziała w więzieniu 10 lat, w tym 4 w izolatce. Wyszła na wolność jako osoba nieuleczalnie chora w 1955 r. Zmarła w 1966 r. w Podkowie Leśnej.

22 września 1991 r. z inicjatywy ówczesnego wójta Garbowa Zdzisława Niedbały odbyły się uroczystości wmurowania w fasadę rodzinnego pałacu tablicy poświęconej pamięci Z. Broniewskiego w uroczystościach brał udział ówczesny Minister Sprawiedliwości – Wiesław Chrzanowski.

Rafał Dobrowolski

Podziel się artykułem na: Share on FacebookTweet about this on TwitterShare on Google+Email this to someone

Komentarze do: “Zygmunt Broniewski (1890-1949) – komendant główny Narodowych Sił Zbrojnych

Skomentuj Chetermazu Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Top