Mieszkańcy Woli Przybysławskiej zgładzeni za pomoc Żydom w czasie wojny

W publikacji Polish Righteous those who risked their lives dokumentującej nazwiska Polaków zamordowanych przez Niemców za pomoc Żydom znalazły się nazwiska 19 mieszkańców Woli Przybysławskiej, między innymi rodziny Aftyków i Władysława Abramka oraz braci Gawronów z adnotacją, że wszyscy zginęli w masowej egzekucji dokonanej przez Niemców 10 grudnia 1942 r. Zanotowano, że tego dnia została zamordowana czteroosobowa rodzina Aftyków, ich kuzyn Władysław Abramek, ukrywająca się grupa Żydów, a także bracia Czesław i Leonard Gawronowie, małżeństwo Stanisław i Aniela Kamińscy, zaś pięcioosobowa rodzina Nalewajków, Jan i Julia z trojgiem dzieci oraz pięcioosobowa rodzina Ochmińskich spłonęły żywcem. Poniżej przedstawiamy fragmenty publikacji dotyczące mieszkańców Woli Przybysławskiej:

Those Who Paid with Their Lives (704 NAMES)

1. ABRAMEK, Wladyslaw, 20, living at Wola Przybyslawska, near Garbow, Lublin prov.

Killed on Dec. 10, 1942, while staying at his cousin’s home, Jozef Aftyka, who sheltered Jews. (see: no. 3-6)

3. AFTYKA, Jozef, 54, living at Wola Przybyslawska, near Garbow, Lublin prov.

4. AFTYKA, Aniela, 52, Jozef’s wife

5. AFTYKA, Marianna, 14, daughter

6. AFTYKA, Zofia, 17, daughter

They were murdered on Dec. 10, 1942 together with a group of Jews sheltered by them and with Wladyslaw Abramek. On the same day, Czeslaw and Leonard Gawron from the same village were also killed together with Aniela and Stanislaw Kaminski, 5 members of the Nalewajka family and five (5) others of the Ochminski family – a total of 19 people (see: 1, 137-138, 209-210, 390-391, 411)

137. GAWRON, Czeslaw, 20, living at Wola Przybyslawska, near Garbow, Lublin prov.

138. GAWRON, Leonard, 21, his brother

The brothers were murdered on Dec. 10, 1942, together with the Aftyka family for helping Jews (see: 3-6).

209. KAMINSKI, Stanislaw, from Wola Przybyslawska, near Garbow

210. KAMINSKI, Aniela, his wife

Killed on Dec. 10, 1942 with 17 other villagers (including the Aftyka family) for helping Jewish people (see: 3-6).

390. NALEWAJKA, Jan, from Wola Przybyslawska, near Garbow, Lublin prov.

391. NALEWAJKA, Julia, his wife

Burned alive on Dec. 10, 1942, in their own home together with their three children and the sheltered Jews (see: 3-6).

411. OCHMINSKI (Christian name unknown) living at Wola Przybyslawska, near Garbow, Lublin prov.

Burnt alive on Dec. 10, 1942 with four (4) members of his family in a mass execution, carried out at the village where Jews were sheltered (see: 3-6).

Polish Righteous those who risked their lives

Na źródłach wykorzystanych w powyższej publikacji oparty został fragment książki Grzegorza Górnego „Sprawiedliwi. Jak Polacy ratowali Żydów przed Zagładą” wydanej w 2013 r., w którym autor napisał o losie mieszkańców Woli Przybysławskiej zgładzonych za pomoc Żydom. Fragment ten brzmi następująco: „Hitlerowcy za pomoc Żydom stosowali odpowiedzialność zbiorową, a ich ofiarami padały często całe lokalne społeczności. Historycy szacują, że co najmniej kilkanaście polskich miejscowości zostało spacyfikowanych przez okupantów tylko i wyłącznie za pomoc żydowskim uciekinierom. Taki los spotkał choćby wieś Wola Przybysławska niedaleko Garbowa gdzie 10 grudnia 1942 roku Niemcy zamordowali 19 Polaków z rodzin Aftyków, Gawronów, Kamińskich, Ochmińskich i Nalewajków, w tym kobiety i dzieci. Śmierć poniosła także nieznana liczba ukrywanych tam Żydów. Część ofiar hitlerowcy spalili żywcem. Niemcy odkryli, że dwóch Żydów ukrywa się w gospodarstwie rodziny Aftyków w Woli Przybysławskiej. Otoczyli dom, wybili okna i wrzucili przez nie granaty. Najpierw słychać było eksplozje a potem jęki rannych. Następnie komando podpaliło budynek. Z wnętrza dochodziły krzyki o pomoc i wycie palonych żywcem ludzi. Później w zgliszczach znaleziono zwęglone zwłoki dwojga nieznanych Żydów oraz rodziny Aftyków: 54-letniego Józefa, jego żony 52-letniej Anieli, ich córek: 17-letniej Zofii i 14-letniej Anieli oraz 20-letniego kuzyna Władysława Bramka”.

Informacje o okolicznościach śmierci mieszkańców Woli Przybysławskiej podane przez G. Górnego poddała w wątpliwość opierając się na wspomnieniach swojej babci, Stanisławy Smolak, Marzena Kulik w „Głosie Garbowa” z grudnia 2014 r. Pisze ona, że w domu Aftyków zginęły trzy osoby: żona i córki Józefa Aftyki, zaś on sam został rozstrzelany na cmentarzu żydowskim w Markuszowie. Dziać się to miało najprawdopodobniej wiosną 1943 r. Władysław Abramek zginął zaś w dniu egzekucji pani Smolakowej i Suskej, Łucji Filipiak, pana Nalewajka, Czesława Dumienia z synem i Józefa Ochmińskiego wiosną 1943 r. W tym samym czasie została rozstrzelana też rodzina Kamińskich. Bracia Gawronowie, Władysław i Czesław oraz Józef Boreczek i Edward Lewtak zginęli natomiast rozstrzelani przez Niemców 16 czerwca 1943 r.

Dotychczasową wiedzę na temat okoliczności śmierci mieszkańców Woli Przybysławskiej zamordowanych za pomoc Żydom można częściowo zweryfikować szukając ich akt zgonu w księgach metrykalnych. Do kilku z nich udało się dotrzeć. Akty zgonów tych osób znajdują się w księgach metrykalnych parafii Garbów. Zgony zamordowanych były zgłaszane w kancelarii parafialnej po upływie kilkunastu miesięcy od ich śmierci. Akty sporządzał osobiście i poświadczał swoim podpisem ksiądz proboszcz Andrzej Chlastawa, więziony przez Niemców na Zamku w Lublinie od 9 listopada 1939 do 15 marca 1940 r.  Z dokumentów tych wynika, że rodzina Aftyków została zamordowana w dniu 15 grudnia 1942 r. Władysław Abramek poniósł śmierć 18 lutego 1943 r. Tego samego dnia zginął Czesław Gawron oraz Józef Staniak. Czesław Gawron został wymieniony w publikacji Polish Righteous those who risked their lives jako brat Leonarda Gawrona. Z aktów zgonu wynika, że Leonard Gawron był rodzonym bratem Władysława Gawrona. Obydwaj zginęli w dniu 17 czerwca 1943 r., według wspomnień pani Stanisławy Smolak 16 czerwca 1943 r. Razem z nimi zostali zabici Józef Boreczek i Edward Lewtak. Nie udało się odnaleźć aktów zgonów pozostałych mieszkańców Woli Przybysławskiej, którzy ponieśli śmierć za pomoc Żydom. Wiadomo, że Niemcy podpalili kilka innych domów, w których ukrywali się Żydzi, a ich mieszkańcy znaleźli schronienie u bliższych lub dalszych sąsiadów.

Śmierć rodziny Aftyków: żony i córek Józefa Aftyki, 15 grudnia 1942 r.

Akty zgonu poświadczają, że w dniu 15 grudnia 1942 roku w Woli Przybysławskiej umarła Aniela Aftyka, lat 47, pozostawiwszy owdowiałego po sobie męża Józefa Aftykę, Zofia Aftyka, lat 16, córka Józefa i Anieli małżonków Aftyków oraz Marianna Aftyka, lat 12, także córka Józefa i Anieli małżonków Aftyków. Spisane zostały 2 grudnia 1944 r. po upływie niemal dwóch lat od dnia śmierci Anieli Aftyki i jej córek. Ksiądz Andrzej Chlastawa sporządził je na podstawie oświadczeń, które wówczas złożyli przed nim Aleksander Król i Antoni Grzegorczyk. Widocznie Józef Aftyka nie zginął wraz z żoną i córkami, lecz mógł zostać zabrany do Markuszowa, gdzie został rozstrzelany. (akty nr 217, 218, 219)

Śmierć Władysława Abramka, lat 23, Czesława Gawrona, lat 20 oraz Józefa Staniaka, lat 23, – 18 luty 1943 r.

Z aktu zgonu wynika, że Władysław Abramek, lat 23, kawaler, syn Jana i Heleny z Łukasików, zmarł w Woli Przybysławskiej w dniu 18 lutego 1943 r. Akt został spisany osiemnaście miesięcy później, 18 sierpnia 1944 r., na podstawie oświadczeń, które złożyli Józef Kamiński i Piotr Dados. (akt nr 160)

Na podstawie aktów zgonu wiadomo, że w Woli Przybysławskiej 18 lutego 1943 r. oprócz Władysława Abramka zginęli dwaj młodzi mężczyźni zamieszkali w tej miejscowości. Jednym z nich był Czesław Gawron, lat 20, kawaler, syn Józefa i Józefy z Grytów. Akt jego zgonu został sporządzony, tak jak akt zgonu Władysława Abramka, 18 sierpnia 1944 r. Spisany został na podstawie oświadczeń, które złożyli Andrzej Dec i Piotr Kamiński. (akt nr 159). Drugą osobą, która zginęła w Woli Przybysławskiej 18 lutego 1943 r. był Józef Staniak, lat 23, kawaler, syn Mateusza i Marianny z Sołygów. Akt jego zgonu sporządził, podobnie jak poprzednie, ksiądz Andrzej Chlastawa. Spisany został nieco później, 2 września 1944 r., w oparciu o oświadczenia, które złożyli Józef Kamiński i Józef Smolak. (akt nr 171)

Nie udało się dotrzeć do aktów zgonu innych osób wymienianych we wspomnieniach, które miały zginąć z rąk hitlerowców w tym samym czasie, co Władysław Abramek. Odnaleziono jedynie akt zgonu Wacława Suskiego, lat 25, urodzony w Choszczowie, syn Pawła i nieznanej z imienia matki, żonaty z Zofią ze Staniaków, który zmarł w Woli Przybysławskiej 3 marca 1943 r. Akt jego zgonu również został spisany po kilkunastu miesiącach od śmierci, 29 sierpnia 1944. Sporządzony został na podstawie oświadczeń, które złożyli u księdza proboszcza Chlastawy Józef Nakonieczny i Stanisław Smolak. (akt nr 169)

Śmierć Władysława Gawrona, lat 24, Leonarda Gawrona, lat 21, Edwarda Lewtaka, lat 25, i Józefa Boreczka, lat 20, – 17 czerwca 1943 r.

11 sierpnia 1944 r. na podstawie oświadczeń, które złożyli Aleksander Sobiesiak i Jan Reszka ksiądz Andrzej Chlastawa sporządził cztery akty zgonu młodych mieszkańców Woli Przybysławskiej, którzy zostali rozstrzelani przez Niemców w czerwcu 1943 r. Zginęli oni w Woli Przybysławskiej 17 czerwca 1943 r. Władysław Gawron, Edward Lewtak i Józef Boreczek umarli o godzinie siódmej rano, Leonard Gawron o jedenastej przed południem. Akty zgonu podają następujące informacje o zmarłych: Władysław Gawron, lat 24, kawaler, urodzony w Jastkowie, syn Andrzeja i Franciszki z Jeżynów. Leonard Gawron, lat 21, kawaler, urodzony w Woli Przybysławskiej, syn Andrzeja i Franciszki z Jeżynów. W akcie zgonu Leonarda Gawrona w dacie śmierci przekreślony został miesiąc czerwiec i zapisany obok luty, ale najprawdopodobniej prawidłowy jest pierwszy zapis daty. (akty nr 147, 148). Edward Lewtak, lat 25, kawaler, syn Piotra i Marianny z Węgielskich (akt nr 149). Józef Boreczek, lat 20, kawaler, syn Antoniego i Antoniny z Butrynów. (akt nr 150)

zob. także

http://zyciezazycie.pl/zyz/represje/926,Wola-Przybyslawska-1942.html

http://www.holocaustforgotten.com/list.htm