Zapomniana bitwa, która dała Polakom moskiewski tron

Car Iwan miał 5 synów: Dymitra (zmarł w 1553 r.), Iwana (został zabity przez Iwana Groźnego, gdy car miał napad szału w 1581 r.), Fiodora (jako jedynemu udało się przeżyć ojca), Wasyla (zmarł po 2 miesiącach życia w 1563 r.) i Dymitra (zmarł w 1591 r.).

Król panuje, ale nie rządzi

Śmierć ostatniego z nich do teraz nie została wyjaśniona, istnieje wiele teorii na ten temat. Prawdopodobne jest, że został zamordowany na polecenie Borysa Godunowa, lub swojego brata Fiodora. Inna koncepcja zakłada, że śmierć Dymitra była spowodowana niefortunnym wypadkiem – carewicz miał ranić się nożem w trakcie ataku epilepsji.

Liczne niejasności otworzyły drogę ludziom, którzy mogli podawać się za cudownie ocalałego Dymitra. W 1603 roku, na dworze Adama Wiśniowieckiego w Brahiniu pojawił się człowiek, podający się za ocalałego Dymitra Rurykowicza. W rzeczywistości był to moskiewski mnich Grigorij Otriepiew.

Otriepiew rościł sobie prawa do tronu carskiego, jednakże mało kto w Rzeczypospolitej wierzył, że jest on rzeczywiście Dymitrem Rurykowiczem. Poparcie zdobył on głównie dzięki wsparciu wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha. Za pomoc w wyprawie na Moskwę, Mniszech zażądał by „Dymitr” wziął za żonę jego córkę – Marynę.

Wojska złożone z pocztów magnackich i drobnej szlachty wyruszyły na ziemię Czernihowską Po kilku wygranych walkach, wojska Dymitra zostały pokonane przez armię carską w bitwie pod Dobryniczami, szczęśliwie dla Dymitra kilka miesięcy później zmarł car Borys Godunow i Rosjanie zaczęli przechodzić na stronę Dymitra.

W 1605 roku bojarzy obalili następcę Borysa Godunowa – jego syna Fiodora i oczekiwali na dotarcie Dymitra Samozwańca do Moskwy. Tam koronowano go i wypełnił obietnicę złożoną Jerzemu Mniszchowi – rok po koronacji, poślubił Marynę Mniszchównę.

Rosnące niezadowolenie bojarów i niechęć do nowego cara (Dymitr nie nosił szat rosyjskich, nie miał brody, co denerwowało ortodoksyjnych Rosjan – red.), zakończyło się buntem w 1606 roku. Zamordowano Dymitra, Polaków, którzy przybyli na jego wesele z Maryną Mniszchówną – Ci, którzy przeżyli zostali rozwiezieni jako jeńcy po Rosji. Po śmierci Dymitra, obwołano nowego cara- Wasyla Szujskiego, bojara, który przewodził powstaniu przeciwko Samozwańcowi.

Czy lepiej, kiedy jest król, czy kiedy go nie ma?

Kolejna Dymitriada była prowadzona w latach 1607-1608. Pojawił się Dymitr Samozwaniec II. Zebrał on armię złożoną z lisowczyków (wojska pod wodzą Aleksandra Lisowskiego, która składała się głównie z lekkiej jazdy, zasłynęła swoimi działaniami dywersyjnymi w Inflantach – red.), rokoszan Zebrzydowskiego i przekroczył granicę rosyjską. Wygrał bitwę pod Bołchowem w 1608 i ruszył pod Moskwę.

W tym samym roku posłowie Polscy zawarli rozejm z Szujskim – miał trwać on 4 lata. Jednym z warunków umowy było wydanie jeńców pojmanych w 1606 roku. Car Wasyl przystał na rozejm i odesłał zakładników. Niestety, wojska Dymitra pokonały eskortujące jeńców oddziały i odbili zakładników, w tym Marynę Mniszchównę. Ta uznała Dymitra Samozwańca II za swojego męża, pomimo, że Łżedymitra (jak nazywany był II Samozwaniec) widziała po raz pierwszy w życiu.

Dymitr stacjonował w położnym niedaleko od Moskwy Tuszynie. Gdy zebrał już armię i otrzymał posiłki z Rzeczypospolitej ruszył na Moskwę – ponad roczne oblężenie nie powiodło się i wojska polskie zostały zawrócone do kraju. Pozycja Dymitra po 1609 roku stopniowo słabła.

W efekcie licznych starć i walk w czasie dymitriad, nowy car Wasyl Szujski, obawiając się pojawienia się „kolejnego Dymitra” i polsko-litewskiej interwencji, podpisał na początku 1609 r. sojusz ze Szwedami – obydwa państwa zobowiązały się do wspólnej walki z Rzeczpospolitą Obojga Narodów. W tym samym roku rozpoczyna się trwająca od 1609 do 1618 roku wojna polsko-rosyjska, zakończona rozejmem w Dywilinie.

„Kupą tu waszmościowie, kupą!”

Informacje dotyczące działań wojennych, pochodzą z najlepszego źródła – dziennika i listów hetmana Żółkiewskiego, dowodzącego wojskami pod Kłuszynem. Zachowały się jego listy do króla Zygmunta III Wazy, w których opisuje przebieg bitwy, czy jego własne zapiski dotyczące wydarzeń z tamtych czasów. Dodatkowo, zachowały się diariusze i pamiętniki: Samuela Mackowskiego i Michała Ścibora Marchockiego.

W 1609 r. obydwie strony konfliktu zaczęły zbierać wojska – Wasyl Szujski chciał przede wszystkim odbić obleganą przez Polaków i Dymitra II Samozwańca Moskwę. Pod Twerem pokonał wojsko Rzeczpospolitej dowodzone przez Aleksandra Zborowskiego, ale nie udało mu się ruszyć pod Moskwę– przeszkodził mu w tym bunt nieopłaconych żołnierzy.

Król Zygmunt III Waza na ataki Rosji odpowiedział oblężeniem Smoleńska, którym dowodził kanclerz litewski Lew Sapieha. Rok 1610 przyniósł kolejne zmiany w układzie politycznym – Szujskiemu w końcu udaje się wyruszyć pod Moskwę gdzie ostatecznie rozbija wojska Dymitra Samozwańca II i wraz ze swoją armią rusza w stronę obleganego Smoleńska.

W tym samym czasie stronnicy Dymitra II, w tym patriarcha moskiewski Filaret, zawarli układ z Rzeczpospolitą. Na mocy tego układu, najstarszy syn Zygmunta III, Władysław miał otrzymać tron carski – jedynym warunkiem było zagwarantowanie wolności wyznawania religii prawosławnej i przejście królewicza na prawosławie.

„Słowo się rzekło, kobyłka u płota”

Tymczasem spod Smoleńska wyruszyła armia pod dowództwem Stanisława Żólkiewskiego, który udaje się najpierw pod Carowe Zajmiszcze, gdzie stacjonował stronnik Wasyla Szujskiego – Grigorij Wołujew. Po pierwszym wygranym starciu z wojskiem Wołujewa, zaczęto oblężenie twierdzy.

więcej

źródło: fronda.pl

Wersja do druku